مسجد جامع گرگان

مسجد جامع گرگان که در بازار سنتی و قدیمی نعلبندان شهر گرگان قرار دارد، از بناهای دوره سلجوقیان است و از این حیث از جاذبه های تاریخی و مذهبی مشهور شهر و استان به شمار می رود.

این مسجد دارای یک حیاط مرکزی به فرم چهار ایوانی و چهار شبستان است که از تزیینات معماری خاص آن دوره نیز بهره می‌برد.

تزیینات معماری که در ساخت مسجد جامع گرگان به کار برده شده است، ترکیبی از آجر و کاشی، کاشی هفت رنگ و مناره آجری با خطوط کوفی مربوط به دوره سلجوقی است.

 

این مسجد دارای مناره‌ های کروی است و بر مناره آن کتیبه هایی به خط کوفی و روی منبر چوبی این مسجد تاریخ ۸۵۹ هجری قمری دیده می شود. مناره تاریخی از شاخص ترین ویژگی های مسجد ۱۲۰۰ ساله جامع گرگان است. همچنین در شبستان غربی مسجد فرمان های تاریخی متعددی روی سنگ ها وجود دارد. در یکی از این کتیبه‌ ها آمده است: “تعمیر مسجد جامع از سوی محمد حسین خان قاجار بیگلر بیکی دارالمومنین استراباد در پادشاهی نادرشاه افشار به سال ‎ ۱۱۵۷ هجری قمری”. همچنین در کتبیه دیگری مربوط به این سال آمده است: “وقف سه دانگ از حمام قاضی و مصرف وجه اجاره آن برای روشنایی مسجد جامع از سوی محمد حسین خان قاجار بیگلر بیکی استراباد و نیز تعمیر مسجد توسط حاجی قربان آقاناظر”.

 

مناره مسجد جامع گرگان تنها قسمت باقیمانده از معماری سلاجقه است که در کنار ورودی شرقی مسجد به داخل حیاط در بطن ساختمان های دوره های بعد  قرار گرفته و تنها بخشی از آن از پوشش شیروانی بیرون آمده است. این مناره مانند سایر مناره های مناطق شمالی ایران به دلیل آب و هوا، کوتاه و سقف آن بزرگتر از حد معمول است. قسمتی از مناره در ترکیب آجرکاری آن باز است و کار نوردهی به داخل مناره را انجام می‌دهد. بر فراز مناره زیبای مسجد جامع گرگان، ماذنه‌ ای به فرم چهار ضلعی و با استفاده از کلاف های چوبی (سرخدار)، ایجاد شده است، پوشش این ماذنه شیروانی است که با سفال انجام شده و به چهار سو نیز شیب دارد. ارتفاع مناره مسجد جامع گرگان، از سطح زمین تا قسمت اتاقک ماذنه، ‎ ۱۰ متر و پهنای قسمت فوقانی مناره ‎ ۵۶۰ سانتیمتر است. همچنین راه ارتباطی اتاقک ماذنه ‎ ۴۷ پله دارد که به صورت مارپیچ حول مناره قرار گرفته است.

حیاط مسجد به شکل چهار ایوانی با وسعت ۱۰۰۰ متر مربع می باشد. در ایوان غربی مسجد، سنگ فرمانهایی منصوب است که تعدادی از آن ها  فرامین حکام و پادشاهان زمان در ارتباط  با شهر استر آباد است. قدیمی ترین آن ها متعلق به جهانشاه آق قویونلو  سال ۸۲۶ هجری قمری و آخرین تاریخ فرمان ۱۲۱۹ هجری قمری است. یکی دیگر از این کتیبه ها سنگی متعلق به دوران ابوالمظفر جهان شاه می باشد و بر سنگ دیگر القاب حاکم آن زمان ابو الغازی القاهر بهادر  به سال ۹۶۲ هجری قمری نقر شده است.

در این مسجد منبر قدیمی و تاریخی وجود دارد که از جنس چوب و از نوع قالب و گره می باشد و تزئین آن به صورت منبت کاری با نقوش گل و بوته است و بر بدنه سمت چپ این منبر  چوبی در ۱۲ قالب ۸ ضلعی نام دوازده امام و علاوه بر آن نقوش اسلیمی حک کرده اند . منبر مذکور دارای هشت پلکان است. منبر قدیمی و تاریخی در ایوان غربی نگهداری می شود. بدنه سمت چوب به علت مجاورت با دیوار و در اثر رطوبت و گذشت زمان خسارت و آسیب فراوان  متحمل شده و به طور کلی منبر دارای پوسیدگی های فراوان و شکستگی بسیار است و اکنون در یک محفظه شیشه ای نگهداری می شود. لازم به ذکر است  که منبر مشروحه نیازمند به مرمت و حفاظت و نگهداری اصولی و علمی بیشتر است. این منبر دارای ۳ کتیبه از دوره های تیموری و افشاری و به خط ثلث، نسخ و نستعلیق می باشد. یک چهار چوب و دو لنگه درب چوبی نیز در این ایوان و درون یک حفاظ شیشه ای نگهداری می شود.

مسجد جامع گرگان در تاریخ ۱۸ تیر ۱۳۱۱ به شماره ۱۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.