گردشگری ایران / مسجد جامع یا مسجد جمعه اصفهان
مسجد جمعه اصفهان که به مسجد جامع عتیق نیز شهرت دارد، از قدیمی‌ترین مجموعه‌های معماری مذهبی در ایران به شمار می رود.
به گزارش خبرنگار فرهنگی ایسکانیوز، مسجد جمعه اصفهان، از قدیمی‌ترین مجموعه معماری مذهبی در ایران است. قدیمی‌ترین بنای تاریخی اصفهان را باید مسجد جمعه یا مسجد جامع اصفهان تلقی کرد. سیمای فعلی مسجد عمدتا مربوط به اقدامات دوره سلجوقی است، اما تعمیرات و الحاقات آن به دوره‌های بعد به‌خصوص عصر صفویان مربوط می‌شود. گرچه در کاوش‌های باستان‌شناسی آثاری متعلق به دوره آل‌بویه و قرن سوم هجری باز می‌گردد. در همین کاوش‌ها آثار قبل از اسلام نیز کشف شده است.
مسجد جمعه اصفهان که به مسجد جامع عتیق نیز شهرت دارد، در میدان قیام، خیابان علامه مجلسی اصفهان واقع شده، به بیانی دیگر در بخش قدیمی اصفهان، ضلع باختری خیابان هاتف و انتهای بازار بزرگ واقع شده است. به‌طور کلی به همان اندازه که میدان نقش جهان و عمارات تاریخی اطراف آن یادآور معماری و هنر دوره صفوی است، مسجد جمعه و محلات پیرامون آن افسانه زندگی در عهد سلجوقیان و روزگار پیش از آن را بیان می‌کند.
مسجد جامع اصفهان با نقشه چهار ایوانی بنا شده و از آنجا که ابداعات هنری و معماری ۱۵ قرن دوران اسلامی را در خود گرد آورده است، یکی از بهترین آثاری به‌شمار می‌رود که در دنیای امروز شهرت دارد.
با توجه به منابع و مآخذ مختلف، این نکته مشخص می‌شود که مسجد جامع در طول زمان به سبب آتش‌سوزی و جنگ‌های متعدد و ناآرامی‌های دوران مختلف آسیب فراوان دیده و بازسازی و مرمت شده است. مسجد دارای ورودی‌های متعدد است که هر یک فضای مسجد را به بخش‌هایی از بافت پیرامون آن مربوط می‌کند.
گذرها و معابر گرداگرد مسجد بیانگر ارتباط گسترده‌ای است که مسجد با بافت قدیم شهر دارد. چهار ایوان اطراف میدان شاخصه شیوه مسجدسازی ایرانیان است که پس از احداث آن در سایر مساجد نیز رواج یافته است.
مسجد جامع یا مسجد جمعه اصفهان
این ایوان‌ها که به نام‌های صفه صاحب در جنوب، صفه درویش در شمال، صفه استاد در مغرب و صفه شاگرد در مشرق نامیده می‌شوند با تزئینات مقرنس‌سازی و کادربندی یکی از فنون بسیار جالب معماری ایران را بیان می‌کند. نمای داخلی صحن مسجد و کاشی‌کاری‌های آن مربوط به قرن نهم هجری است که احتمالا مناره‌ها نیز مربوط به همین زمان هستند.
قسمت‌های مختلف مسجد جمعه اصفهان
به‌طورکلی بنای کنونی مسجد جامع اصفهان شامل بخش‌های زیر است:
شبستان مسجد
این شبستان که بر ستون‌های مدور استوار است ، با گچ‌بری‌های بسیار زیبایی تزئین شده است. این قسمت مربوط به عصر دیلمیان می باشد.
گنبدجنوبی
گنبد و چهل ستون‌های اطراف آن که در ایوان جنوبی مسجد واقع شده و در فاصله سال‌های ۴۶۵ تا ۴۸۵ هجری قمری بنا شده است. این گنبد در زمان سلطنت ملکشاه سلجوقی و وزارت خواجه نظام‌الملک ساخته شده و از نمونه‌های نادر ساختمان‌های عصر سلجوقی است.
ایوانی که در جلوی این گنبد آجری واقع شده در اوایل قرن ششم هجری بنا و سقف آن از مقرنس‌های درشت ترکیب شده است. این گنبد دارای زیباترین طرح‌های تزئینی ساخته شده از آجر و گچ است.
مسجد جامع یا مسجد جمعه اصفهان
گنبد شمالی
گنبدی که در بخش شمالی حیاط مسجد واقع شده و قرینه گنبد خواجه نظام‌الملک است در سال ۴۸۱ بنا شده است. احداث این گنبد را به ابوالغنائم تاج‌الملک از دیگر وزرای عصر سلجوقی نسبت می‌دهند.
ایوان درویش
ایوان شمالی مسجد معروف به صفه درویش از قرن ششم و کتیبه گچبری داخل آن از دوره شاه سلیمان صفوی است، تزئینات کاشی‌کاری نمای خارجی آن از اقدامات اداره باستان‌شناسی اصفهان در سال‌های ۱۳۳۶ و ۱۳۳۷ هجری شمسی و به این مناسبت، کتیبه‌ای به خط بنّایی به یادگار گذاشته شده است.
در طرفین ایوان شمالی و شمال آن، چهل ستون‌هایی از قرن ششم هجری موجود است که مخصوصا چهل ستون شرقی آن تاق‌های متعدد با نقوش مختلف آجری دارد و از قسمت‌های جالب این بنای عظیم تاریخی به شمار می‌رود.
ایوان صاحب
ایوان معروف به صفه صاحب که در دوران سلجوقی ساخته شده و تزئینات آن مربوط به عصر قراقویونلو و صفوی است در این قسمت کتیبه‌هایی از دوران مختلف از جمله صفویان به چشم می‌خورد. در این ایوان نیز کاربندی زیبایی پوشش دهانه را تشکیل داده است.
ایوان استاد
ایوان غربی معروف به صفه استاد که در عصر سلجوقی بنا شده و در دوره صفویان با کاشی‌کاری تزئین شده است. در این صفه علاوه بر خطوط ثلث و نستعلیق که به تاریخ ۱۱۱۲ هجری قمری و در زمان سلطنت شاه سلطان‌حسین کتابت شده عباراتی به خط بنایی بسیار زیبا و با امضاء محمدامین اصفهانی نوشته شده است.
مسجد جامع یا مسجد جمعه اصفهان
ایوان شاگرد
روبه‌روی این ایوان، صفه شاگرد قرار دارد که در عصر سلجوقی بنا شده و در قرن هشتم و یازدهم هجری قمری در دوران حکومت ایلخانان و صفویه تزئیناتی به آن اضافه شده است .این ایوان فاقد تزئینات کاشی‌کاری است و با مقرنس‌های آجری تزئین شده است.
در این ایوان سنگ مرمر یکپارچه نفیسی است که در اطراف و بالای آن لوحه‌ها و کتیبه‌هایی نوشته شده است. از زیباترین کاربندی‌ها را در این ایوان می‌توان مشاهده کرد، کاربندی‌ها است که در ساختمان دلایل ساختاری و انتقال نیرو را از قوس‌ها به زمین بر عهده دارند. ایوان شاگرد با ارتفاعی پایین‌تر از ایوان استاد ساخته شده است.
ایوان عمر
در منتهی‌الیه ضلع شرقی مسجد جمعه صفه عمر واقع شده که کتیبه تاریخی هلال ایوان آنبه سلطنت سلطان‌محمود آل‌مظفر اشاره می‌کند. تاریخ این کتیبه ۷۶۸ هجری قمری و خطاط آن عزیز التقی الحافظ است.
در سقف این صفه خطوط تزئینی و تاریخی به چشم می‌خورد که با خط بنایی عبارات مذهبی و سازنده بنا به نام مرتضی ابن الحسن العباسی الزینبی نوشته شده است. علاوه بر آن در این صفه نام استاد کاران دیگر همچون حسن کاروان کاشیکار و کوهیار الابرقوهی خطاط کتیبه محراب صفه به چشم می‌خورد.
مسجد الجایتو
در شمال ایوان استاد شبستان کوچکی قرار دارد که زیباترین محراب گچبری مسجد را دربردارد. این شبستان که به مسجد الجایتو نیز معروف است دارای محرابی است که به مثابه گوهری تابناک از هنر ایرانی در جهان از شهرتی عظیم برخوردار است.
شبستان زمستانی بیت الشتاء
از مسجد اولجایتو به شبستان زمستانی بیت‌الشتاء می‌رسیم که به موجب کتیبه سردر آن در زمان تیموریان به دستور عمادبن‌المظفر ورزنه‌ای ساخته شده است. به همین علت به شبستان عماد نیز معروف است این شبستان باشکوه دارای ستون‌های قطور کوتاه و اتاق‌های خیمه‌ای شکل است. در وسط هر چشمه طاق یک قطعه سنگ مرمر شفاف نصب شده که نور شبستان را تأمین می‌کند .
Short Link:
